مقاله جایگاه و افول کتابخانه های تمدن اسلامی در ایران

این مقاله به بررسی جایگاه کتاب و کتابخانه در تمدن اسلامی و ایران، عوامل شکوفایی و دلایل افول آن در بستر فرهنگی و تاریخی می پردازد.

خلاصه
کتاب و کتابخانه در فرهنگ و تمدن جهان اسلام جایگاهی ویژه و بی بدیل دارند که ریشه در تعالیم ناب و آسمانی این دین دارد. احادیث و روایت های فراوانی از پیامبر اکرم و اهل بیت درباره اهمیت دانش و جستجوی علم به چشم می خورد که بر ارزشمند بودن کتاب و کتابخانه تاکید دارند. این امر باعث شده است که در طول تاریخ تمدن اسلامی، کتابخانه ها به عنوان مراکز مهم انتقال و نگهداری دانش شناخته شوند و نقشی اساسی در توسعه علوم و پژوهش ها ایفا کنند.

تمدن اسلامی را می توان به دو دوره اصلی تقسیم کرد؛ نخست دوره طلایی و درخشان که در آن علوم مختلف شکوفا شد و کتابخانه های عظیم و پرمحتوایی در شهرهای اسلامی پایه گذاری گشتند. این کتابخانه ها با حمایت دانشمندان و پژوهشگران بزرگ آن زمان، به مراکز معتبر علمی تبدیل شدند. دوره دوم اما دوره افول است که به دلایل متعددی شامل عوامل داخلی و خارجی، روند توسعه علمی کند شده و جایگاه کتابخانه ها نیز به تدریج تضعیف گردید. در این دوره، شاهد کاهش فعالیت های علمی و کاهش اهمیت کتابخانه ها در جهان اسلام هستیم.

کلید واژه ها:

• ایران
• تاریخ
• تمدن اسلامی
• کتاب
• کتابخانه ها

مقدمه
در بستر تمدن اسلامی کتاب و کتابخانه همواره از جایگاهی والاست برخوردار بوده اند جایگاهی که ریشه در باورهای عمیق این آیین دارد. اسلام به عنوان آیینی که بر دانش دوستی و اندیشه ورزی تاکید دارد پیروان خود را به فراگیری، نگهداری و انتقال علم فرا می خواند. روایات متعددی از پیامبر اکرم و ائمه اطهار علیهم السلام در ستایش علم، تعلیم و تعلم نقل شده است که نقش واسطه ای چون کتاب را در این مسیر برجسته می سازد.

با تامل در تعالیم اسلامی روشن است که راه سعادت و کمال بشر در گرو علم است و کتاب به عنوان ابزار بنیادینی برای انتقال و گسترش دانش از اهمیتی خاص برخوردار است. چه بسا که معجزه جاودان پیامبر اسلام خود یک کتاب است قرآن کریم در آغاز دومین سوره قرآن نیز خداوند با عبارت روشنگر “ذٰلِکَ الْکِتَابُ لَا رَیْبَ فِیهِ هُدًى لِّلْمُتَّقِینَ” (بقره، آیه ۲) به اصالت کتاب و بی تردیدی در هدایت آن اشاره می کند.

اگرچه در روزگاران کهن گستره کتاب به فراخی امروز نبود و خواندن و نوشتن در انحصار گروهی محدود قرار داشت اما در میان مسلمانان دغدغه حفظ میراث نبوی و کتابت قرآن از نخستین روزها به وضوح دیده می شود. این توجه نه از سر الزام اجتماعی بلکه برخاسته از باور درونی به حفظ وحی و انتقال دقیق آن به نسل های آینده بود. با گذر زمان و فاصله گرفتن از دوران حیات پیامبر مسلمانان ضرورت ثبت و نگارش وقایع، احادیث و آموزه ها را بیش از پیش احساس کردند.

در کنار حفظ قرآن و آثار گرانقدر اهل بیت مسلمانان گام در مسیر شناخت تمدن های پیشین نهادند و با توسعه علوم و تکامل نظام نوشتار دستاوردهای علمی سایر اقوام را نیز مورد توجه و نگارش قرار دادند. این تلاش ها پایه گذار عصری شد که در آن کتاب و کتابخانه ها نه تنها گنجینه هایی از معرفت دینی بودند بلکه پلی برای تبادل اندیشه و پیشرفت علمی در سراسر جهان اسلام به شمار می رفتند.

فهرست مطالب

1. خلاصه ۱
2. مقدمه ۲
3. ابزار و وسایل کتابت در دوران اسلام ۳
4. کتابخانه های تمدن اسلامی ۳
5. الف: کتابخانه های شخصی ۶
6. ب: کتابخانه های مساجد ۶
7. ج:کتابخانه های عمومی ۶
8. معرفی برخی از کتابخانه های عمومی دوران اسلامی ۷
9. کتابخانه حلب ۷
10. کتابخانه شاپور ۷
11. کتابخانه سید رضی ۸
12. کتابخانه سید مرتضی ۸
13. د- کتابخانه های نیمه عمومی ۹
14. کتابخانه فارس ۹
15. کتابخانه رامهرمز ۹
16. کتابخانه بصره ۱۰
17. کتابخانه ابن شاه مردان ۱۰
18. کتابخانه صاحب بن عباد ۱۰
19. چگونگی اداره کتابخانه ها و نحوه در آمد و مخارج آنها ۱۱
20. شیوه های تهیه کتاب ۱۱
21. کتابخانه های ایران اسلامی ۱۲
22. دلایل افول کتابخانه های اسلامی ۱۵
23. عوامل برونی ۱۶
24. عوامل درونی ۱۶
25. نتیجه ۱۷
26. یادداشت ها : ۱۸
27. Abstract ۲۰
28. دکتر غلامحسین سعیدیان ۲۲
29. چکیده ۲۲
30. کلید واژه ها ۲۳
31. مقدمه ۲۴
32. آذربایجان بزرگ و امیرخان ترکمان ۲۵
33. پی نوشت ها و توضیحات ۳۶
34. منابع و ماخذ ۴۸
35. سیاست های شاه عباس اول در رونق تجاری ایران ۵۲
36. چکیده ۵۲
37. واژه های کلیدی: ۵۲
38. مقدمه ۵۲
39. اقدامات شاه عباس اول در رشد و تجارت ۵۷
40. الف- امینیت راه ها ئ مبارزه با راهزنان ۶۰
41. ب- احداث راه و کاروانسرا ۶۰
42. ج- حمایت از اتباع خارجی ( بازرگانان و مبلغان مسیحی) ۶۲
43. د: استفاده از ارمنه در تجارت ابریشم ۶۶
44. نتیجه ۶۸
45. پی نوشت ها و یادداشت ها ۶۹
46. فهرست منابع ۷۳
47. عنوان مقاله: ۷۷
48. چکیده: ۷۷
49. کلید واژه ها ۷۸
50. مقدمه: ۷۸
51. الف: شهرها ۸۱
52. ب: رودها و رودخانه ها ۹۶
53. ج: دریاها و دریاچه ها ۹۷
54. د-کوه ها ۹۸
55. ه: دژها و قلاع ۹۹
56. و: اماکن جغرافیایی دیگر ۱۰۱
57. پی نوشت ها ۱۰۳
58. فهرست منابع و ماخذ ۱۰۹