مقاله نقوش فرش ایرانی و چگونگی طبقه بندی آنها

نقوش فرش ایران و نگاره های تزیینی آن و از همه مهمتر مفاهیم بنیادی و شاید هم راز آمیز آنها ، از جمله مباحث تخصصی فرش ایران می باشد که در  طی چند دهه ی اخیر بسیار مورد توجه فرار گرفته است .

در خصوص طبقه بندی صحیح و اصولی طر ح های فرش ایران و همچنین مبانی بنیادی آن تا چند سال اخیر کار چندانی صورت نگرفته بود ، امل به تدریج مطالعات انجام شذه به ویژه توسط کارشناسان و محققین ایرانی که متاسفانه هنوز از طرفداران زیادی برخوردار نیست ، می رود تا دنیای جدیدی را از طبقه بندی علمی – هنری – طر ح های فرش ایران را ارائه دهد . از برکت بسیاری از این مطالعات در برخی موارد رمز پردازی و نماد گرایی نقوش فرش ایران نیز آشکار گشته و نتایج حاصله افزون بر سایر دلایل ، بر ارزشهای هنری فرش ایرانی افزوده است ، قبل از پرداختن به مباحث جدیدی که در طی سالهای اخیر برای طبقه بندی فرشهای ایران مورد توجه قرار گرفته و همچنین مروری بر نظریات کارشناسان غربی در مورد نقشه های فرش ایران ، به معرفی یک طبقه بندی قدیمی از طرحهای  فرش ایران می پردازیم که بیش از دو دهه از عمر آن می گذرد و می توان گفت امروزه مورد توجه و استفاده اغلب طراحان و تولید کنندگان فرش قرار گرفته و در ومدارس و دانشگاهها نیز به عنوان طبقه بندی اصلی طرحهای فرش ایران معرفی می گردد  . در این طبقه بندی بدون توجه به دلایل شکل گیری و پیدایش طرحها   و نقش ها و حتی ریز نقش های مورد استفاده در فرش ، فقط با توجه به نوع آرایه ها و تزیینات طرح و همچنین اشکال تقلیدی به کار رفته و حتی با توجه به نوع تقسیم بندی متن فرش و جای گیری اشکال و تصاویر در آنها به دسته بندی طرحهای فرش ایران پرداخته اند و سپس با قیاس کلیه ی طرحهای سایر فرشها و توجه به وجوح مشترک طرح در هر فرش با طبقه بندی مذکور ، به اصطلاح تمامی طرحهای فرش ایران را در این فهرست گنجانیده اند. در اینجا با این طبقه بندی آشنا می شویم  .

بر اساس این طبقه بندی کبیه طرحهای فرش ایران به ۱۹ گروه اصلی طبقه بندی و هر یک نیز به چند شاخه ی کوچکتر تقسیم می گردند که عبارتند از:

گروه ۱ – طرحهای آثار باستانی و ابنیه اسلامی

گروه ۲ – طرحهای شاه عباسی

گروه ۳- طرحهای اسلیمی

گروه ۴- طرحهای اقتباسی

گروه ۵- طرحهای افشان

گروه ۶ – طرحهای واگیره ای (بندی)

گروه ۷ – طرحهای بته ای(بته جقه)

گروه ۸ – طرحهای درختی

گروه ۹ – طرحهای ترکمن

گروه ۱۰ – طرحهای شکار گاهی

گروه ۱۱- طرحهای گل فرنگ

گروه ۱۲- طرحهای قابی (خشتی)

گروه ۱۳- طرحهای گلدانی

گروه ۱۴- طرحهای ماهی در هم

گروه ۱۵- طرحهای محرابی

گروه ۱۶- طرحهای محرمات

گروه ۱۷- طرحهای هندسی

گروه ۱۸- طرحهای ایلی و عشایری

گروه ۱۹- طرحهای تلفیقی

تلفیقی گل فرنگ ، تلفیقی هندسی و …

 نقوش گلستان

نقوش لچک و ترنج

نقوش شکار گاه (شکار گاهی)

نقوش هراتی ( ماهی درهم )

نقوش محرمات

نقوش بته ای ( بته جقه )

نقوش گل فرنگ ( گل رز ) و گل سرخ ایرانی در فرش ایرانی

نقوش اقتباسی

نقاشی

نقوش تصویری

زندیه و قاجار

مفهوم رمزی نگاره‌های (S) مانند

نقش دوست‌کامی

نقشمایه‌ی سه گوشهای پیوسته

نگاره‌ی مرغی / قوچکی یا طلسم باران خواهی

درخت سرو یا درخت زندگی

نقوش اسلیمی و ختایی