مقاله مبانی و مفاهیم کفر در دیوان حافظ

دانلود مقاله مبانی و مفاهیم کفر در دیوان حافظ

چکیده

ما در این مقاله که حاصل مطالعه و بررسی خاص مقوله «کفر» در دیوان حافظ و تعدادی از امهات کتب عرفانی است کوشیده ایم تا نشان دهیم:اولاً حافظ علاوه بر وقوف بر معانی گوناگون دینی و قرآنی کفر بر معانی عرفانی آن آگاه بوده و در شعر خود به آن معانی نظر داشته، ثانیاً کفر بمعنی بی ایمانی در دیوان او آنچنانکه ویژگی سبک و زبان او یعنی ایهام است موهم معنای «کفران» یعنی ناسپاسی هم هست؛ سوم آنکه او در بکارگیری کلمات کفر یا کافر قصد اتهام نداشته و خود را در مقام مفتیان متصلب اهل تکفیر نمی نشاند، چهارم آنکه او ضمن اطلاع از معانی و مفاهیم رایج کفر معانی و مفاهیم خاص خویش را از کفر بیان داشته و آنگونه که شیوه ابتکاری و خلاق اوست برای مقوله کفر یا کافری نیز مصادیقی را نشان داده است که بدون تأمل و درنگ در دیوان او این تازگی و خلاقیت در اظهار معانی و مصادیق خاص آشکار نمی‌شود؛ پنجم آنکه استفاده او از کلمه کفر یا کافری بیشتر وسیله ای است برای ابراز انزجار و نفرت از رفتار خلاف اخلاق و دیانت مدعیان اخلاق و دینداری و بنابراین کفر مشبه بهی است متناسب با زمان شاعر برای اعمال ناپسند آنان و همه غافلان از حقیقت از جمله ارباب زو و تزویر .

بنابراین تفاوت و تازگی این مصادیق و مفاهیم برای نگارنده او را بر آن داشت تا این جلوه های متفاوت و تازه از مفهوم کفر و مصادیق آنرا در معرض توجه علاقه مندان پژوهشگر قرار دهد.

حاصل کار آنکه در دیوان حافظ هفت کفر یا مظهر و مصداق آن تجلی یافته و ما در این مقاله آن هفت را مورد ارزیابی قرار داده و مبانی و آبشخور اعتقادی آنها را نیز در حد توان و مقدور بیان داشته ایم که عبارتند از:رنجیدن، بخل و امساک، تکیه بر تقوا و دانش، خزینه داری میراث خوارگان، خامی، خودبینی و خود رأیی، و سرانجام زرق و ریا که به تعبیر خواجه ، آتش آن «خرمن دین» را خواهد سوخت. تا که قبول افتد و چه در نظر آید.

–

واژه های کلیدی :کفر، کافری، کفران، حافظ، دیوان حافظ، مبانی و مفاهیم کفر

–

فهرست

چکیده ۱

مبانی و مفاهیم کفر در دیوان حافظ.. ۳

مقدمه. ۴

معانی و تعاریف کفر در قرآن. ۴

معانی و تعاریف کفر نزد عارفان. ۵

طبقات و انواع کفر. ۷

توسعه معنای کفر در نزد عارفان. ۸

لزوم وجود کفر برای شناخت ایمان و ظهور آن. ۱۰

یگانگی یا وحدت مقصد کفر و دین. ۱۲

کفر در معنای کفران یعنی ناسپاسی. ۱۳

وسعت کاربرد کفر در معنای ناسپاسی یا کفران. ۱۶

مبانی و مفاهیم کفر در دیوان حافظ.. ۱۸

رنجیدن. ۲۴

بخل و امساک.. ۲۵

تکیه بر تقوا و دانش.. ۲۷

خزینه داری میراث خوارگان. ۳۰

خامی. ۳۲

خود بینی و خود رایی. ۳۵

ریا و سالوس.. ۳۷

نتیجه بحث.. ۳۸

آیات و کلمات قرآنی. ۳۹

احادیث.. ۴۰

اقوال. ۴۰

منابع. ۴۲